Hamid Olimjon she'rlari

HOL

Qaydan kelding, fikrimni bo’lding, Nega etding meni parishon? Nega buzding munis holimni, O’ylarimni nechun bemakon?

Ehtiroslar, hislar, yonishlar O’lkasini kezardi xayol, Hokim edi mening ruhimda Shunday latif ilhomiy bir hol.

Bir kichik tor, bir yoniq parda Qancha gapni aytib berardi… Onasidan o’rganganini Chumchuq chuvlab qaytib berardi…

Tikkan edim qalb qulog’ini Va fikrimga bergan edi jon, Chivin uchsa kelardi malol, Shunga edi sadoqat, imon.

Xalal berma, ozroq qo’nib tur, Tamom qilay shu gul suratni, Qo’ygil meni, yurakning qoni Bilan tortay eng so’nggi xatni.

Bu she'r "Hol" deb nomlanadi va Hamid Olimjon tomonidan yozilgan. She'rda, muallifning bir kishi bilan gaplashishini va o'ylariga qarshi kelgan savollarni bayon qilishini ko'ramiz. Muallif o'zining ichki holatini va o'z o'ylarini buzishga olib kelgan sabablarni savol va javoblar orqali ifodalaydi. She'rda, ilhomli, sezilarli va muhim savollar berilgan, shuningdek, uning shoirlik kabi yuqori darajasini bildiruvchi til va uslub ham ko'rsatilgan.

She'rning rifmi "on" va "qon" so'zlari orqali yaratilgan. "Hol" so'zi "halokat", "ezilganlik", "qarshilik" deb tarjima qilinadi. Shoir o'z o'ziga yo'l qo'ygan, o'z o'ylari va yorqinliklariga qarshi kelgan savollarga javob topish orqali boshqa odamlar bilan aloqada bo'lishni xohladi.

Bu she'rning boshqa she'rlar bilan ham jiddiy o'zaro bog'liq va nutqiy tarmoqlari mavjud. Shoirning qo'shiqchilarga, o'qituvchilarga va o'z-o'zini bilishga qarshi qo'ymagan odamlarga qarshi isyonlari, shaxsiy hayotidagi muammolari va dunyoviy turmush haqida aynan shu o'z o'ylari orqali gapirib turadi.Bu she'r "Hol" deb nomlanadi va Hamid Olimjon tomonidan yozilgan. She'rda, muallifning bir kishi bilan gaplashishini va o'ylariga qarshi kelgan savollarni bayon qilishini ko'ramiz. Muallif o'zining ichki holatini va o'z o'ylarini buzishga olib kelgan sabablarni savol va javoblar orqali ifodalaydi. She'rda, ilhomli, sezilarli va muhim savollar berilgan, shuningdek, uning shoirlik kabi yuqori darajasini bildiruvchi til va uslub ham ko'rsatilgan.

She'rning rifmi "on" va "qon" so'zlari orqali yaratilgan. "Hol" so'zi "halokat", "ezilganlik", "qarshilik" deb tarjima qilinadi. Shoir o'z o'ziga yo'l qo'ygan, o'z o'ylari va yorqinliklariga qarshi kelgan savollarga javob topish orqali boshqa odamlar bilan aloqada bo'lishni xohladi.

Bu she'rning boshqa she'rlar bilan ham jiddiy o'zaro bog'liq va nutqiy tarmoqlari mavjud. Shoirning qo'shiqchilarga, o'qituvchilarga va o'z-o'zini bilishga qarshi qo'ymagan odamlarga qarshi isyonlari, shaxsiy hayotidagi muammolari va dunyoviy turmush haqida aynan shu o'z o'ylari orqali gapirib turadi.

* * *

Tinimsizdir yolg’iz shaboda, Maysalarning sochi silkinar, Mana, hozir chirqirab turgan Parrandalar, qushlar ham tinar…

Hamma uxlar va faqat tunni Mening o’zim qarshi olurman. Qarshi olur va tongga qadar Mening o’zim uyg’oq qolurman.

Qulog’imga sekin shivirlab Tun uyquni o’rgatar menga, Bo’lganmisan tunda sahroda? Bo’lmasa kel, so’ylayin senga…

Bu she'r "Tun" deb nomlanadi va uni Hamid Olimjon yozgan. She'rda yolg'iz shab, tinimsiz tun va uni ko'ngillarida yashayotgan maysalar, qushlar tasvirlangan. She'rda avval tinimsizlik va qorong'uqlik ko'rsatilgan, ammo keyin uyg'onish va uyg'oq qolishni xohlash ifodalangan. She'rning oxirida shoir uyquni o'rganishni so'raydi va so'zlariga javob kelmasa o'zi o'rganishni xohlaydi.

She'rning besh, olti va yetti xonalari bor. Besh va olti xonalar o'rtasida asosiy ovoz o'zgarishi mavjud ("shaboda", "silkinar", "tinar"). Yettilik esa "olurman" va "qolurman" so'zlarida joriy etilgan, bu yerda "o'zim"ning anlamini kuchliroq ko'rsatish uchun qo'llanilgan. Rifma esa "shaboda" so'zi bilan "silkinar" so'zi o'rtasida tuzilgan.

OFELIYANING O’LIMI

1 Orzung bor kuylashga, lekin qalbingdan Tarqalar bir ma’yus va g’amgin sazo. Qo’yningda bir quchoq oq va nafis gul, Lekin ruhing to’la motam va azo.

2

Foyda yo’qdir, go’zal, zolim falakdan Qancha dod qilsang-u qancha shikoyat, Qancha yolvorsang, qancha to’ksang yosh, Baribir, alamga bo’lmas nihoyat.

Qancha ma’sum bo’lsang, qancha vafodor, Qorday oq bo’lsang-u, muz qadar toza, Hech zamon kor etmas, shum falak badkor. O’qilur sevgingga qora janoza.

Nega kerak edi shu chiroy, shu o’t, Shu yoniq yulduzni ko’zga yashirmoq? Nega lablaringdan husn oldi yoqut, Nega siynang bo’ldi qor tog’iday oq?

Husn balosiga kim etdi duchor? Holbuki, busiz ham qanchalar alam, Holbuki, busiz ham qizning boshida So’ngsiz musibatlar, dunyo-dunyo g’am.

Holbuki, busiz ham qiynalardi jon, Busiz ham yetardi falokat, azob, Faqat go’zal emas, hatto xunuk qiz Ko’z ochib ko’rardi yolg’iz iztirob.

Orzung bor kuylashga, lekin qalbingdan Tarqalar bir ma’yus va g’amgin sazo. Qo’yningda bir quchoq oq va nafis gul, Lekin ruhing to’la motam va azo.

Shundayin latofat, shu oq ko’krakka Nahot munosibdir shu g’amgin libos. Onang shuning uchun suyunganmidi — Nahotki, shu sifat go’zallikna xos.

Javob berib ko’r-chi, nomard tabiat, Bunchalik go’zalni nechun yaratding?! O’zing gunohkorsan, osiysan behad, Nechun yaratding-u o’tlarga otding?

Hali sevishmoqdan shumidir ma’no? Faqat azob bordir qismatda, nahot? Nahotki, sevgiga shudir tamanno? Nahot go’zal uchun faqat, faqat dod!..

3

Hamlet sevar edi, uning qalbini, Go’yoki ikki cho’g’, ikkita otash Bo’lib yondirardi ko’zing tun-kuni, U ham qilmas edi bu otashga g’ash.

Hamlet yuragiga berardi hayot Sening u otashin, gulbarg lablaring, Jasur xayoliga bo’lardi qanot Bog’idan bir kezib o’tganing sening.

Faqat netmak kerak,bordir na chora, Sevguvchi yurakni qurshasa balo? Butun olam ko’zga esa qorong’i, Balolarga Hamlet esa mubtalo?

Shubha otashida yonar tafakkur, Dunyo bir g’amxona, Doniyo* — zindon. Yo’qdir yuraklarni yoritgali nur, Zanjirdadir sevgi, qafasdadir jon.

Ishqiy tug’yonlarga qaynab, yurakdan Chiqolmas bir tovush, bir sazo, bir un, Etmishdir yerdagi oddiy azoblar Allaqachonlarkim Hamletni majnun.

Hosil bo’lmas murod, hech narsa nasib, Qancha yig’lasang-u qancha cheksang oh; Sevguvchi yigitni solmishdir yo’lga Tunda ertak aytgan bir mudhish arvoh.

Jannat, farishtalar, toza malaklar, Bir puldir eng ma’sum va eng pok o’pish, Do’zax ichra Hamlet yonib alaklar, Butun olam ko’rinadi go’yo tush.

4

Ko’ngil gulshanini qopladi xazon, Yo’qoldi shunchalik bebaho sevgi. Shu bo’ldi bokira, dunyo ko’rmagan U yoqut lablarning qora taqdiri.

Sevgi ko’klarida uchuvchi lochin Arshidan yiqildi va ko’hna dunyo — Butun armonlarni qul qilgan otash O’zi bo’lib qoldi sevgiga gado.

1936 yil.

*Doniyo — Daniya (mamlakat ma’nosida)

Bu she'r Hamid Olimjon tomonidan yozilgan va o'zining "Sevgi va Azob" deb nomlangan kitobida chiqarilgan.

She'rda "Ofeliyaning o'limi" deb nomlangan falsafa adabiyoti tarixidagi mashhur tragikomediya "Hamlet"ga o'xshash muammolarni ko'rsatib, shu bilan birga, xayolot va ideal qarshiligini, o'zining o'limiga qarshi kurashni bayon qiladi.

She'rning birinchi qismi Orzung yoki ko'chaga borishga kirishgan yigitning maqsad va ruhiy holati haqidagi xayolotini tasvirlaydi. Qo'yiningda nafis gul va quchoq bor, lekin u qalbdan tarqalib, ma'yus va g'amgin bo'lgan sazoga o'xshashdir. Bu, yigitning o'ziga zarar yetkazadigan hujjatlar, qarshiliklar yoki o'ziga xos muammolar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Ikkinchi qismida, yana bir qarashli to'xtab qolish muammolari keltiriladi. She'rda go'zallik, faqat to'la bo'lmagan, dolzarb, qo'shinli narsa sifatida tasvirlanadi. Uning tana va ruh holatida qanday aks etganligi, go'zallik uchun qancha muammolarga duch kelishining belgilari aytib beriladi.

Uchinchi qismda, she'rda "Hamlet"ning personaji tasvirlanadi, uning sevgi, azob va idealizmi bayon qilinadi. Bu qismda, Hamletning qalbi ham muammolarga, hayron qolishlarga va o'zining o'limiga qarshi kurashishga duch kelayotgan shubhalarga tegishli.

To'rtinchi qismda, she'r o'zining o'limi va o'zining hayotida to'plagan yig'ilgan gulshani, xayotning mukofotini hisobga olib chiqarib beradi.

Rifma qanday yozilgan she'r yozilgani:

Bu she'rda "A-A-B-B-A" shaklida yozilgan. Bunda, birinchi va ikkinchi satrlarda "dan" so'zining oxirgi "n" harfi orqali yozilgan, uchinchi va to'rtinchi satrlarda esa "lon" so'zining oxirgi "n" harfi orqali yozilgan.

She'r o'zida qadimgi shoirlik usullari va badiiyatga jiddiy ahamiyat berganligi bilan tanish bo'lib, muallif uning eng yuqori mahsulotlarini yaratishiga aylantiriladi.Bu she'r Hamid Olimjon tomonidan yozilgan va o'zining "Sevgi va Azob" deb nomlangan kitobida chiqarilgan.

She'rda "Ofeliyaning o'limi" deb nomlangan falsafa adabiyoti tarixidagi mashhur tragikomediya "Hamlet"ga o'xshash muammolarni ko'rsatib, shu bilan birga, xayolot va ideal qarshiligini, o'zining o'limiga qarshi kurashni bayon qiladi.

She'rning birinchi qismi Orzung yoki ko'chaga borishga kirishgan yigitning maqsad va ruhiy holati haqidagi xayolotini tasvirlaydi. Qo'yiningda nafis gul va quchoq bor, lekin u qalbdan tarqalib, ma'yus va g'amgin bo'lgan sazoga o'xshashdir. Bu, yigitning o'ziga zarar yetkazadigan hujjatlar, qarshiliklar yoki o'ziga xos muammolar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Ikkinchi qismida, yana bir qarashli to'xtab qolish muammolari keltiriladi. She'rda go'zallik, faqat to'la bo'lmagan, dolzarb, qo'shinli narsa sifatida tasvirlanadi. Uning tana va ruh holatida qanday aks etganligi, go'zallik uchun qancha muammolarga duch kelishining belgilari aytib beriladi.

Uchinchi qismda, she'rda "Hamlet"ning personaji tasvirlanadi, uning sevgi, azob va idealizmi bayon qilinadi. Bu qismda, Hamletning qalbi ham muammolarga, hayron qolishlarga va o'zining o'limiga qarshi kurashishga duch kelayotgan shubhalarga tegishli.

To'rtinchi qismda, she'r o'zining o'limi va o'zining hayotida to'plagan yig'ilgan gulshani, xayotning mukofotini hisobga olib chiqarib beradi.

Rifma qanday yozilgan she'r yozilgani:

Bu she'rda "A-A-B-B-A" shaklida yozilgan. Bunda, birinchi va ikkinchi satrlarda "dan" so'zining oxirgi "n" harfi orqali yozilgan, uchinchi va to'rtinchi satrlarda esa "lon" so'zining oxirgi "n" harfi orqali yozilgan.

She'r o'zida qadimgi shoirlik usullari va badiiyatga jiddiy ahamiyat berganligi bilan tanish bo'lib, muallif uning eng yuqori mahsulotlarini yaratishiga aylantiriladi.

JANUB KECHASIDA

Sen bo’lmasang, shu och to’lqinlar Ko’rinmasdi sira ko’zimga, Sen bo’lmasang o’zimning ko’nglim Kirmas edi aytgan so’zimga.

Sen bo’lmasang, etmasdi xursand Suv ustida suzib yurgan oy. Hamisha sho’x, doimo baland, Yulduzdagi jon yoqar chiroy.

Qarashlaring tinchimni olib, Chertib ketdi qalbim torini, Shundan keyin sezdim yurakda Shuncha kuchli o’tning borini.

Aytib ber-chi, shuncha sevganlar Bo’lganmikin mencha baxtiyor? Aytib ber-chi, qaysi qiz burun Sevib bo’lgan umid bilan yor

1936 yil.ANUB KECHASIDA

Sen bo’lmasang, shu och to’lqinlar Ko’rinmasdi sira ko’zimga, Sen bo’lmasang o’zimning ko’nglim Kirmas edi aytgan so’zimga.

Sen bo’lmasang, etmasdi xursand Suv ustida suzib yurgan oy. Hamisha sho’x, doimo baland, Yulduzdagi jon yoqar chiroy.

Qarashlaring tinchimni olib, Chertib ketdi qalbim torini, Shundan keyin sezdim yurakda Shuncha kuchli o’tning borini.

Aytib ber-chi, shuncha sevganlar Bo’lganmikin mencha baxtiyor? Aytib ber-chi, qaysi qiz burun Sevib bo’lgan umid bilan yor

1936 yil.

HOLBUKI, TUN…

Shag’irlaydi betinim daryo, Shag’irlaydi vahm to’lgan jar, Shag’irlaydi qorong’i dunyo, Shag’irlaydi vodiy, daralar.

Shag’irlaydi… Bermaydi uyqu, Xayollarim bo’lar parishon, Bir izlanish boshlanar menda Tushunchamga yana kirar jon.

Holbuki, tun — bunda odatda, Butun borliq uxlarday sokin, Butun yer osmonga o’ranib Olar kebi kunduzidai tin…

Soyga tushdim, ko’kda chiqdi oy, Nur yog’ildi oq bulutlarga. Nurga to’ldi dara, to’ldi soy, Nur yog’ildi qorong’i jarga.

Kezar edim, meni tinmayin Ta’qib etar bir uzun soya, Bilmadimkim, bormidir ishi, YO istarmi aytmoq hikoya.

Ko’zlarimda yonar uchqunlar, Zilol suvga oy edi sirdosh, Yaltirardi, doim tovlanar, Oy nuriga cho’miluvchi tosh.

Ko’zni tikdim, parquv bulutlar, Ko’char edi zilol va toza. Lochin kabi samolyot uchar, Uchar edi solib ovoza.

Tikilgandi ko’zim qog’ozga, Qo’llarimda yugurar qalam. Qurshamishdi uni hayajon, Bir intilish, bir orzu bu dam.

Shag’irlardi osmon va havo. Shag’irlardi butun koinot, Shag’irlardi betinim daryo, Shag’irlardi daryoda hayot…

Holbuki, tun…

1936 yil.

She'r bir necha mo'jizalar va ovozlar yordamida yozilgan. Mavzusi holbuki va tun, yani kecha va uyingizdagi jangovarlik. She'rning birinchi qismi, yozuvchining hayotidagi qo'rqinchli holatlarni tasvirlaydi, shuningdek, uning hush-ihtiyoriy, qo'rqoq, vahimli va qorong'i dunyo, vodiyalar, daraxtlar va daralarga ko'ra uzoqroq qarashlarni tasvirlaydi.

Keyinchalik, she'rni yozuvchining ruhiy holatida tushunchalar o'zgaradi va u xayollarining to'rtta tavsifi kuzatiladi. O'nlab tushunchalar ko'zning ko'zi ostida to'planadi, qo'rqoq, hush-ihtiyoriy xavotirlar o'ziga xos so'zlar bilan tasvirlanadi.

She'rning so'ngi qismi, yozuvchining ko'z yoshi yonar yonmasa ham, barcha ko'z yoshlarini xulosalaydi. Holbukida, u yana bir turmush yurti topishi uchun yurak ichida shirin orzu bilan to'qnashdi. Holbukidagi yog'li oy nuri, ayollarga yorug'lik qiladi. Tun esa, kelajakdagi yangiliklar va hayotning qayta boshlanishi haqida fikrlarni ifodalaydi.

Shukur Muminovning "Holbuki, Tun..." she'ri, tushunchalar va ovozlar yordamida yozilgan, to'g'ridan-to'g'riy tushunchalar ko'rsatish uchun uzbek tilining ijodiy boyliklaridan biridir.

BO’LSAM

Na bo’lg’ay bir nafas men ham yonog’ing uzra xol bo’lsam, Labing yaprog’idan tomganki go’yo qatra bol bo’lsam.

Butog’ingga qo’nib bulbul kabi xonish qilib tunlar, O’pib g’unchangni ochmoqliqqa tong chog’i shamol bo’lsam.

Bo’yingni tarqatib olamni qilsam mastu mustag’riq, O’zimning san’atimga so’ng o’zim hayratda lol bo’lsam.

Sening birla qolib bu mastu lol olamda men yolg’iz, O’zimni ham topolmay, mayliga, oxir xayol bo’lsam.

Agar bog’ingda gul bo’lmoq mening-chun noravo bo’lsa — Ki, ming bor roziman qasringga hattokim duvol bo’lsam.

Boshim hech chiqmasa mayli malomat birla bo’htondin, Raqiblar rashkiga ko’krak keray, mayli, kamol bo’lsam.

Kezib sahroyu vodiylar yetishsam bir visolingga, Fido jonimni qildim yo’lingga, mayli, uvol bo’lsam.

1943 yil.

Ko’rib turibdik BO’LSAM she’rini. Ushbu she’rda davom ettirilgan tarz va ritm, odatda o’zbek she’rlarida qo’llanadigan tarz va ritmlardan farqli emas. Ushbu she’rning o’zida aynan o’zbekistonlikning o’zining vaqtida muhimligi va yolg’izligi ko’rsatilgan.

She’rda muallif, o’zining yolg’izligini anglatish uchun bir nechta tabir va tushunchalardan foydalanadi. U erda “nafas”, “xol”, “qatra”, “bulbul”, “go’yo”, “g’uncha”, “shamol”, “san’atim”, “lol”, “mayli”, “malomat”, “raqiblar” so’zlaridan foydalanilgan. Ushbu so’zlar she’rning mazmunini tushunishga yordam beradi.

She’rning mavzusi muallifning yolg’izligi va yolg’iz turmushiga bag’ishlangan. Uning hayotida hech kim yo’q, shunda ko’proq muhimki, u yolg’iz. She’rning ichida muallif hayotining yo’li bo’yicha qo’rqib, yolg’izlikni qabul qiladi. U yolg’iz bo’lib qolishiga o’xshash o’ziga xos san’at yaratishga harakat qiladi.

She’rning asosiy mazmunida yolg’izlikka bo’lgan iltijo anglatilgan. Muallifning o’zini ifoda qilish usullari o’ziga xos, so’nggi qatorda “mayli”, “malomat”, “raqiblar”, “rashkiga ko’krak keray”, “kamol” so’zlari orqali ko’rsatilgan. Bu so’zlar orqali muallifning yolg’izlikda muvaffaqiyati va ko’z-ko’ngillar tomonidan qarashlarini ko’rsatadi.

BO’LSAM she’ri o’zbekistonlikning o’ziga xos tarz va mazmuni bilan ajralib turadi. Bu she’rda muallifning o’zini ifoda qilish usullari va tushunchalari juda muximligini ko’rsatadi. Shu sababli ushbu she’rda muallifning yolg’izligini, yolg’iz turmushini, san’at qilishga harakat qilishini ko’rsatuvchi tabir va tushunchalarga juda katta e’tibor qaratilgan.